Amsterdam, dinsdag 1 december 2009 - Hedenochtend om half acht is chansonnier en acteur Ramses Shaffy in zijn geliefde woonplaats Amsterdam overleden.
In het voorjaar werd er slokdarmkanker geconstateerd, maar dat weerhield hem er nog steeds niet van om zo af en toe in de openbaarheid op te treden.
Eind vorige week verslechterde zijn gezondheid aanzienlijk. Gisteravond bracht Liesbeth List een bezoek aan hem waar hij, zoals altijd, blij mee was. Hij was ook nog aanspreekbaar.
Vanochtend is hij rustig ingeslapen.
Menno Timmerman (manager)
Laurenskerk (Rotterdam), 26 november 2009
***
Veel dank aan de inmiddels duizenden mensen die in het gastenboek van deze site, in het gastenboek van liesbethlist.nl, op uitvaart.com en condoleance.nl reacties hebben achtergelaten. Deze zullen de komende tijd een speciaal plekje krijgen, met name de gedichten, foto's en verhalen die zijn binnengekomen.
Op haar eigen website schrijft Liesbeth List: "Iedereen heel erg bedankt voor alle roerende berichten in het gastenboek, mails en brieven die ik heb mogen ontvangen na het sterven van Ramses. Het doet enorm goed, wanneer je merkt dat zoveel mensen van hem houden, dan voel je je minder alleen."
***
Woensdagavond 2 december vond er een sfeervolle herdenking plaats bij de Shaffyboom aan de Dijksgracht 18, nabij de plek waar zijn woonboot lag. Er brandde een kampvuur, er was drank en veel muziek. Een van de optredende artiesten was Niels van der Gulik (die op 19 dec. een hommageshow zou geven in de Hoornse Schouwburg het Park). Er waren reportages in het NOS Journaal (niet meer online) en bij AT5.
Donderdag 3 december brachten Fredie Kuiper en Jorick Jochims een ode aan Ramses in het Amsterdamse Café De Waag, zondag 13 dec. deden ze dat nog een dunnetjes over in Haarlem.
***
Maandag 7 december tussen 16.00 en 19.00 uur werd iedereen in de gelegenheid gesteld om in Koninklijk Theater Carré persoonlijk afscheid te nemen van Ramses Shaffy.
Een kist bedolven onder rozen, bloemstukken, tekeningen, twee flessen drank, cd's, foto's, brieven, enkele stroopwafels... Veel mensen, heel veel mensen, een lange rij langs de Amstel, die - om de hoek - nog doorliep, een heel eind langs de Nieuwe Prinsengracht. Ongeveer tot het punt waar vroeger aan de overkant van het water Joop Admiraal woonde. Vanaf de Magere Brug werd vuurwerk afgestoken. Er waren tranen, natuurlijk, maar ook veel muziek, steeds maar weer opnieuw werd het gezongen: 'Zing-vecht-huil-bid-lach-werk-en-bewonder!'
***
Dinsdagmiddag 8 december vond in besloten kring de begrafenis plaats. In een statig koetsje, voortgetrokken door vier paarden, werd Ramses van Carré naar zijn laatste rustplaats op Zorgvlied vervoerd. Het was zijn uitdrukkelijke wens om daar te worden begraven, vlakbij de Amstel en niet ver van het Miranda Paviljoen, waar eens het legendarische 'Shaffy Chantant' plaatsvond.
De lucht zag er aanvankelijk dreigend uit, maar net toen de circa honderdvijftig aanwezigen in de sfeervolle maar krappe aula bij de begraafplaats hadden plaatsgenomen (bij gebrek aan zitplaatsen moesten velen blijven staan) brak de zon door, die de verdere middag bleef schijnen.
Nadat de Shaffy Cantate weerklonken had, haalden Wendela en Enno van Goudsoever herinneringen op uit Ramses' kinderjaren. Er werd voorgelezen uit het dagboek van zijn pleegmoeder Roos. Pieter Fleury, regisseur van de documentaire 'Ramses où est mon prince', herdacht de man waar hij in zijn jeugd tegenover woonde in de Derde Weteringsdwarsstraat. De feesten die tot in de vroege uurtjes voortduurden. Hoe er dan op straat luidruchtig en langdurig afscheid werd genomen, waarna het er meestal op uitdraaide dat de gasten toch maar weer terug naar binnen gingen. Maar vooral herinnerde hij zich het veilige gevoel wanneer Ramses hem omhelsde, zoals een berenvader zijn jong.
Violist Kees Hulsmann, getrouwd met Ramses' nichtje Mariette Landheer, speelde het ontroerende 'Vocalise' van Rachmaninov, op piano begeleid door Henk Ruiter.
Gerard Alderliefste vertelde hoe iemand voor een concert op het idee kwam om Ramses te vragen of hij soms een glaasje water bliefde. "Water? Ik zou niet weten hoe het proeft!" En hoe moeilijk het soms ook was om hem ertoe te bewegen bijtijds naar een optredens toe te gaan (eerst nog één peukje...) het was het allemaal waard wanneer het dan ineens weer tot zo'n prachtige, ontroerende improvisatie kwam als in Zwolle, tijdens de zomer van 2006. De essentie van het chansonniersvak verwoordde hij ooit als volgt: "Je moet het even menen!"
Foto: Fenna Timmerman
Nico van der Linden en Thijs van Leer speelden vervolgens in het mooie 'Blossom Dearie-arrangement' een prachtige versie van 'Sammy'. Freek vertelde dat eigenlijk Bram in zijn plaats had moeten spreken, omdat die zich enorm door Ramses had laten inspireren, geweldig opkeek tegen diens manier van leven. Ook herinnerde hij zich een desastreus optreden van zichzelf in Keulen, waarbij ook Ramses en Jenny Arean aanwezig waren. Freek, die in het Duits een komisch bedoeld verhaal voordroeg dat eindigde met de woorden: 'Schieß mich nieder!' Geen reactie uit de zaal. Freek wilde het toneel afgaan, maar stuitte in de coulissen op Ramses die eerder 'Wij zullen doorgaan' in het Duits had gezongen en hem nu met gespreide armen de aftocht belette: "Weitermachen!". Freek weer op: "Schieß mich nieder!" Opnieuw een smadelijke afgang, waarna Ramses hem weer het podium opjoeg: "Weitermachen!" En zo nog even door. Freek zong, zichzelf op de vleugel begeleidend ook een lied waarin de regel voorkwam: "Je kunt niet leven uit berekening."
Frank Boeijen bracht, met Ton Snijder aan de vleugel, een indrukwekkende versie van 'Ik drink'. Jeroen Krabbé vertelde over een vakantie in Saint-Tropez, hoe Ramses op een dag kwam aangereden op een bromfietsje, zich onmiddellijk uitkleedde en naakt het water in rende, de kinderen jubelend achter hem aan. Hij hinkte een beetje. "Ja, dat komt, ik ben onderweg in een greppeltje gereden." Al snel moest hij weer verder, "een oude sok ophalen waar mijn geld in zit en die ik ergens hier vlakbij heb achtergelaten, in een bar." Tot slot las Shireen Strooker voor uit Brieven uit Rome. Hierna werd Ramses onder de tonen van de 'Pastorale' en daarna 'Sammy' de kerk uitgedragen, gevolgd door Liesbeth, Shireen, Kitty Courbois en een lange stoet familieleden, vrienden, collega's en bewonderaars, waaronder Louis van Dijk, Herman van Veen, Sigrid Koetse, Hugo Koolschijn, Annemarie Oster, Chris Pilgram, Manuëla Kemp, Bas Steman, Beau van Erven Dorens, Mies Bouwman, Leen Timp, Frits Spits, burgemeester Cohen, Alex Verburg, Willeke Alberti, Gerrie van der Kleij, Harry Sacksioni en Jenny Arean. Een laatste applaus weerklonk, toen de kist in het graf verdween.
Foto: Fenna Timmerman
Na afloop was er geen koffie en ook geen cake. Maar wijn, veel wijn en een piano. Het werd een Ramseswaardig afscheidsfeest.
***
Zaterdagnacht 5 & 12 december herhaalde Omroep MAX in Easy Listening (Radio 2) een interview dat Imme Schade van Westrum maakte met Ramses Shaffy in het Amsterdamse Sarphatihuis.
Zondag 5 december bracht Kick van der Veer in Andermans Veren een hommage aan Ramses (AVRO, Radio 2).
Diezelfde avond was een interview uit 2002 te zien in Lieve Paul (VARA, Ned.1).
Verder besteedde Kruispunt TV (RKK, Ned.2) aandacht aan de spirituele Ramses.
Maandag 7 december was Liesbeth List te beluisteren in het programma Schiffers.fm (AVRO, Radio 2). Het was haar eerste interview na de dood van Ramses. Donderdag 10 december was ze te zien in RTL Boulevard en dinsdag 15 december bij Pauw & Witteman.
Guido Lauwaert blogde over de geschiedenis van het Shaffytheater: "(...) kan gesteld worden dat de onconventionele allround kunstenaar en pionier Ramses Shaffy een niet te onderschatten rol heeft gespeeld in de geschiedenis van het huidige theaterleven in de Nederlanden."
***
Een kleine greep uit de vele aan Ramses overlijden gewijde artikelen, radio- en televisieprogramma's:
"Hij was aangeschoten maar vitaal, ontroerde zonder medelijden op te wekken. En scherp genoeg van geest om zijn leefregel te formuleren: 'je moet niet nadenken over wat er zou kunnen gebeuren, maar in het moment leven'."
(Hans Nauta in Trouw)
"Hij was in alles mateloos en altijd bijna opgejaagd op zoek naar het geluk - of een glimp daarvan."
(Arie Kievit in het AD)
"Shaffy viel samen met wat hij zong: hij was de grote gangmaker die het stugge Nederland kon bewegen tot extatisch meezingen."
(Henk van Gelder in NRC Handelsblad)
"Ik leerde van hem. Als je druk was, of gestrest, dan kon hij je zo aankijken: meisje, waar ben jij nou mee bezig." (...) Het is uiteindelijk goed, zoals het gegaan is. Een lang ziekbed, dat had niet bij hem gepast."
(medisch secretaresse Edith Huijer in de Volkskrant)
"Ramses Shaffy dronk zondagavond nog een laatste glas Sambuca in zijn stamrestaurant. (...) 'Toen ik vroeg hoe het met hem ging, zei Ramses: 'Ik zit lekker'."
(dhr. Mehmet in De Telegraaf)
"Wat kunnen mij die rotcenten schelen. Ik ben bloed-gelukkig. Een grote kwajongen, een revolutionair, een geile opdonder. Maar ik ga wel iedere zondag naar de kerk. Tenzij ik me verslaap."
(Ramses zelf, geciteerd door Corrie Verkerk in Het Parool)
Burgemeester Cohen in DWDD, 1 december: "Shaffy Chantant was mijn allereerste plaat. (...) Ik mocht hem de zilveren penning van de stad Amsterdam geven. Hij was daar blij mee, maar ik nog veel meer."
Minister Plasterk (Cultuur) in RTL Boulevard: "Als er een canon is van de Nederlandse muziek, dan is hij een venster daarin. (...) Iemand die zijn gevoel heel dicht onder zijn huid had. En bij wie de stembanden direct op zijn ziel waren aangesloten."
De reportages in Nova, Pauw & Witteman, SBS Shownieuws, het VRT Journaal, De Rode Loper (VRT), Tijd voor 2 en Kunststof staan helaas niet meer online. Evenmin als het in memoriam in De Morgen: 'Het was nooit saai met Ramses'.
De Standaard: Ramses Shaffy raasde roekeloos en vol flair langs de podia
Kijk: Reportage VTM (Site Gazet van Antwerpen)
Kijk: Een Vandaag
Kijk: Herman Pieter de Boer (schrijver 'Laat me', op Omroep Brabant)
Hans Beerekamp schreef naderhand in zijn media-weblog op de site van NRC Handelsblad: "Wat een avondje Obama en Zalm leek te worden, liep uit op heel veel Shaffy. Er zijn ergere televisiestraffen."
En zelfs de reljongeren van 'GeenStijl' waren - voor hun doen - opvallend respectvol. Onder de kop 'Ramses Shaffy drinkt niet meer' schreven ze dinsdagochtend: "Merde. Onze enige chansonnier is dood. In Amsterdam is Ramses Shaffy zojuist overleden. Slokdarmkanker. Dat worden ingelaste programma's op de televee, mijmerafleveringen van talkshows, record platenverkopen en iedereen was natuurlijk weer zijn beste vriend. Wij ook. Proost ouwe."
Het is niet echt des Shaffy's om je met cijfertjes bezig te houden, maar hier komen er toch en paar. Ruim 1,3 miljoen mensen keken naar het interview van Ivo Niehe met Ramses, dat werd herhaald op Nederland 2. Het best bekeken programma die avond, na het Journaal (bijna 1,7 miljoen) dat uiteraard ook voor een groot deel in het teken van Ramses stond. Naar de aan Shaffy gewijde aflevering van DWDD keken (incl. de herhalingen) ook nog eens bijna 1,3 miljoen mensen en naar die van RTL Boulevard ruim 1 miljoen (incl. hh). Enzovoorts! 's Nachts ook nog eens ruim 300.000 kijkers voor de bekroonde documentaire van Pieter Fleury (bron: Kijkonderzoek.nl).
Shaffy's cd's en dvd's raakten woensdag op veel plaatsen al snel uitverkocht. Met maar liefst acht singles komt hij deze week binnen in de Single Top 100, 'Zing-vecht' zelfs op plaats 9! In de Album Top 100 schiet zijn verzamelalbum 'Laat me' van nummer 81 naar een 18e plek. Bij iTunes staan zes liedjes van Shaffy in de Verkoop Top 10. Opiniesite Joop.nl startte een sympathieke actie om Ramses hoog in de Top 2000 van Radio 2 te laten eindigen (waarin hij overigens ook bij leven al goed vertegenwoordigd was). Uiteindelijk eindigde hij met drie platen in de Top 10.
Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder!
(Paradiso, 1 december)
Op zijn Facebook-pagina herdacht Gerrit Komrij zijn "eerste (of tweede, of derde...) Grote Liefde. Precies een halve eeuw geleden. Ik botste op hem in een park in Arnhem. Ik was vijftien, hij zesentwintig. (...) Zijn mond bewoog. Ik was weken van de kook, en nooit is het echt weggeëbd. (...) Nu ja, het was op het Jeugdfestival. Cultuur voor jongeren of zo. De blinde dichter Jan Wit was er als poëtische hoofdattractie (of was het een andere blinde?) en als jongste debutant J. Bernlef. Maar ze verbleekten."
"Ramses Shaffy bleef mijn leven begeleiden, bleef mijn leven toezingen is misschien een betere term, hij was en is op het eerste gezicht vrijwel alles wat ik niet ben, maar wel probeer te zijn. Uitbundig, ongeremd, een durfal en een alleskunner."
(Kees 't Hart in De Groene Amsterdammer)
"Ik heb overigens een paar keer staan zoenen met Shaffy en dan probeerde ik uit te leggen dat ik helemaal geen homosueel was maar een keurige student in de Semitische Talen aan de Universiteit van Amsterdam. "Niet zeiken, pijpen kreng" bulderde Shaffy dan steevast en dan stamelde ik met de mond vol, mmm maaaar, ik had immers alle platen van Shaffy en hij was toch een held van mij."
"Voor Ramses laatste reis..
"In hem kwam alle goeds van de jaren zestig samen: het nieuwe elan, de vrijheidsdrang, het breken met alles wat stoffig, dof en oudbakken was. En toch was hij geen weke, zweverige hippie, geen gedrogeerd flower-power-doetje dat vage taal uitsloeg. Ramses was pure energie, het volle leven."
"Ramses - een te jong gestorven, in de knop gebroken Poesjkin; en de schepper van fascinerende fata morgana's: pyramidale illusies van geluk en droefheden, waarin hij met een wonderlijke charme het verbijsterde gewone volk liet opgaan..."
"Ramses' dood betekende zijn definitieve come back."
***
Wij zullen doorgaan.
Op een nog bekend te maken datum komt er een openbare bijeenkomst, om Ramses leven te vieren.
***
(later meer)
(Herinnering van Arthur van Amerongen op het blog van Joost Niemöller)
De laatste nacht van je hele lange, lange leven /
Liep ik voor je huis, jouw Sarphatihuis /
Ik stond stil en dacht aan je /
Sinds kort was je de nieuwe opa voor mijn zoon /
Vroeger zaten we urenlang aan de bar van de Gelaghkamer /
Zopen en snoven ons richting God /
Voeren samen verliefd tot diep in de nacht over de gracht /
En nu was er een rood-wit lint voor je stoep /
Een werkman in een bus als poortwachter voor jouw gezongen hemel /
Legde helverlicht met duizenden fijne draadjes /
Al de verbinding aan met het hiernamaals... /
Het is goed zo Ramses, ik laat je los /
Als een wilde vogel zing je je los /
Tot ver achter de horizon. /
Zonder jou Ramses geeft de zon /
Een straal minder licht op mijn Amsterdamse balkon."
(Harr Wetterhahn in Het Parool)
(Cees van der Pluijm)
(Steven Membrecht op 'Hollandsenieuwe.com')
(Jeroen Wielaert in zijn column op Radio 1, vrijdag 4 december 2009)
Spandoek bij het Sarphatihuis, 8 december 2009
shaffy.nl
