Ramses Shaffy Archief

Op 1 december 2024, verscheen bij uitgeverij Komma het 'Ramses Shaffy Archief'. Een boek van meer maar liefst zeshonderd pagina's, twaalf kilo zwaar, met een gouden omslag en gouden opdruk. De voorkant is een hologram, waarin je afhankelijk van de invalshoek de oude of de jonge Ramses kunt zien. Een boek als een omgevallen schoenendoos vol foto's, tekeningen, aquarellen, brieven en notities. Als extraatje is er bovendien een usb-stick meegeleverd met nooit eerder uitgebrachte opnamen uit het archief van Ramses, naast de Shaffy-wandelgids - die ook apart verkrijgbaar is. Een koffietafelboek, of eigenlijk meer een kunstwerk. Lijvig en ook prijzig (bijna 3000 euro), maar dan heb je ook wat.
Het werd op Ramses vijftiende sterfdag gepresenteerd in Bar Shaffy aan de Amsterdamse Nieuwe Vijzelstraat, in de jaren zeventig zijn stamcafé - toen het nog de Gelaghkamer heette. De eerste exemplaren gingen naar Elisah Baijens - die veel brieven en foto's bijdroeg uit het archief van haar moeder Liesbeth List - en Beau van Erven Dorens. Die huilde ooit tranen met tuiten toen Ramses hem minutenlang live toezong bij zijn afscheid als presentator van RTL Boulevard: 'Beau, Beaubeau, Beaubeaubeaubeau, Beauheau,..' Beau zegde toe de 3000 euro die het boek kost over te maken naar het Ramses Shaffy Fonds, dat de nalatenschap beheert.

Bestuursvoorzitter Monique Busman is blij met het nieuwe boek: 'Steven Hond van uitgeverij Komma heeft ons toestemming gevraagd om dit exclusieve collectors boek te mogen maken, in een zeer beperkte oplage van 500 exemplaren. Een boek waarin hij heel dicht bij Ramses wilde komen, door middel van onder andere persoonlijke brieven en kattebelletjes, foto's en schilderijen van Ramses. Een deel van de opbrengst van het kostbare boek gaat naar ons fonds, waarmee wij weer jonge kunstenaars kunnen ondersteunen. Uiteraard is het niet voor iedereen weggelegd, maar dit bijzondere boek is één van de vele uitingen die Ramses' culturele erfgoed levend houden - iets waar wij zeer veel belang aan hechten.'

Voor Shaffy.nl reageert Steven Hond op mensen die aanhikken tegen de prijs van het boek en vertelt over zijn passie: het maken van kunstboeken.

'Uitgeverij Komma is een kleine uitgeverij, gespecialiseerd in boeken met een beperkte oplage. Daarnaast maken we ook "gewone boeken", maar altijd wel op een hoog niveau. Boeken van vaak jonge kunstenaars en boeken met maatschappelijke relevantie. Ze zeggen wel eens tegen mij: "Je hebt een uitgeverij waar een Ferrari in de etalage staat, maar met daarnaast een gewone Volkswagen." Ik ben de enige uitgever in Nederland die limited editions maakt zoals nu over Ramses en eerder over Herman Brood, Van Gogh en noem maar op. Waarom ben ik de enige? Ten eerste heb ik meer dan dertig jaar een drukkerij gehad, dus als uitgever heb ik een vrij grote kennis van het grafische. Deze kennis geeft mij de ruimte om artistieke boeken te maken. Andere uitgevers zitten meer op de inhoud dan op de uitvoering. Ten tweede: de meeste uitgeverijen zijn commerciële bedrijven. Die hebben een pand en personeel en moeten een marge maken. Ik ben zeventig en werk vanuit huis. Als je ziet wat de investering is en het risico dat je neemt, dan is dat qua ondernemingsmodel voor andere uitgeverijen niet interessant.'

- Je bent de enige in Nederland, hoe zit dat in het buitenland?

'Het bekendste is natuurlijk Taschen. Dat is een hele grote uitgeverij, die ook limited editions maakt. Maar vaak zijn dat gewone fotoboeken die in een heel groot formaat worden uitgebracht, en dan met hele grote namen, waarvan Hockney eigenlijk de enige beeldend kunstenaar is. Die boeken hebben allemaal ongeveer dezelfde vorm. Bij mijn uitgaven is er niet één die een kopie is van een ander. Ze hebben allemaal een totaal verschillende vorm. Die moet dus ook iedere keer weer opnieuw bedacht worden en technisch uitgewerkt. Dat kost uiteraard geld, want het is geen herhaling van zetten. Taschen gebruikt bijvoorbeeld altijd hetzelfde papier. Ik probeer te kijken: welke tactiliteit past bij het onderwerp.'

- Ook die boeken van Taschen kosten vaak duizenden euro's: 4500 voor Hockney, een ander kost zelfs 10.000 euro. Kan dat echt niet wat minder?

'Terwijl de oplagen van Taschen heel groot zijn, vaak tienduizend, en dan noemen ze het nog steeds een limited edition.
Aan de ene kant begrijp ik dat mensen klagen over de prijs van het Ramsesboek, maar je gaat toch ook niet in een Ferrarigarage je beklag doen dat die auto's zo duur zijn. Het is geen standaardboek, het is een soort kunstwerk. Dat het zo duur is komt niet omdat de uitgever er heel veel geld mee wil verdienen, maar vanwege de kosten om dit boek te maken. In een beperkte oplage van 500 stuks, dat maakt dat de kostprijs per stuk heel hoog is. Iemand schreef: 500 keer 3000 euro is anderhalf miljoen, dat is even mooi snel verdiend. Maar de btw gaat eraf en ik verkoop ze aan de boekhandel en handelaren, dat kost ook geld. In totaal gaat er tenminste vijftig procent vanaf, nog afgezien van de kosten om dit te maken: rechten voor afbeeldingen, productiekosten - de dozen waar de boeken in zitten worden met de hand gemaakt, enzovoorts. En een deel van de opbrengt gaat naar de stichting Ramses Shaffy Fonds. Dan blijft er onderaan de streep een bedrag over wat voor een normale uitgeverij niet interessant zal zijn om zo'n grote investering te doen en zo'n risico te lopen. Want je moet die boeken wel allemaal verkopen om er wat aan over te houden. Even los van het feit dat ik zelf 2,5 jaar dagelijks met dit boek ben bezig geweest. Omdat ik zeventig ben en een pensioentje heb, is dat niet in de begroting meegenomen.'

- Welke archieven heb je allemaal bekeken?

'Het archief van de stichting, het Allard Pierson Museum, de archieven van Liesbeth List, Ramses' pleegfamilie, zijn ex Ad Fernhout, en een aantal fans. Ik ben op allerlei plekken in Nederland geweest om te kijken of mensen nog iets interessants hadden. Ik heb duizenden en duizenden foto's gemaakt. Dat hebben we verzameld en ingedikt. Het is net als jus maken: je hebt twee liter waar je vervolgens een klein beetje van overhoudt waar heel veel smaak aan zit. Dat is bij dit boek ook gebeurd: je gaat heel veel content verzamelen om dat in te dikken tot een hele goeie flow, die heel mooi is om doorheen te bladeren. En waarin alles wat erin zit relevant is. In het begin hadden we zoveel foto's, dat ik 's nachts wakker werd en ineens, een beetje in paniek, dacht: we gaan het helemaal opnieuw doen. Er waren pagina's waarop wel dertig foto's van Ramses te zien waren, die hebben we eruit gehaald. Nu hebben we meer spreadpagina's met een grote foto, naast een aantal pagina's waar nog wel kleinere beelden op staan. Zodat er een goede flow, een goed ritme in dat boek kwam.'

- Wat gebeurt er met alle afgevallen foto's, die niet in het boek zijn terechtgekomen?

'Eén van de voorwaarden van de stichting was dat ik alles wat ik geïnventariseerd heb aan hen overdraag.
Ik heb ongelofelijk veel warme, emotionele, positieve reacties gehad op dit boek. Maar bij iedere limited edition die ik gemaakt heb zijn er mensen die vinden dat het te duur is, en alleen voor de elite. Het boek dat ik met Marcel Wanders maakte over de eregalerij van het Rijksmuseum kostte destijds 6500 euro - ondertussen is het 9500 euro - en toen werd er geschreven dat dit "Trumpiaans" uitgeven is, enkel geschikt voor miljonairs en oligarchen. Maar tijdens de presentatie van het boek kwamen er twee jonge mensen naar mij toe, die door het boek hadden gebladerd, en vroegen of ze een optie erop konden nemen. Dat vond ik goed en 's middags om drie uur kwamen ze terug en kochten het. Het bleek dat ze die ochtend hun vakantie hadden geboekt, op de terugweg even in het Rijksmuseum naar binnen gingen en toen dit boek zagen. Ze wilden het zo graag hebben, dat ze terug zijn gelopen naar het reisbureau en hun vakantie hebben geannuleerd. Dat vond ik zo geweldig! Dit is niet alleen voor de rijken. Mijn passie is om hele mooie dingen te maken, die ertoe doen: kunstboeken. Dat kost nou eenmaal geld, dat is duur. Ik maak dat niet om mezelf te verrijken, maar omdat het een hele mooie inhoud aan mijn leven geeft. Ik ben nu een soort "indirecte" kunstenaar zou je kunnen zeggen. Dat maakt mij gelukkig.'

Bar Laat (27/11)
RTV NH (1/12)
NPO Radio 2 (2/12)